محمود شبستری

سعدالدّین محمود بن امین‌الدّین عبدالکریم بن یحیی شبستری (معروف به شیخ محمود شبستری) یکی از عارفان و شاعران سدهٔ هشتم هجری‌ست.[1] با توجه به مطالب مندرج در کتاب روضات الجنان جلد ۲، وی معاصر شیخ بابا ابی شبستری (متوفی به سال ۷۴۰) بوده و در همان سال فوت نموده، لذا سن شیخ محمود شبستری در زمان فوت باید ۵۲ یا ۵۳ بوده باشد.[2] وی از مشاعر عرفای ایران است و بیشتر شهرت او به خاطر اثر معروفش گلشن راز است.[3]

شیخ محمود شبستری (سعدالدّین محمود بن امین‌الدّین عبدالکریم بن یحیی شبستری)
زادهٔ	۶۸۷ هجری قمری شبستر
درگذشت	۷۴۰هجری قمری (۵۳ سالگی)
آرامگاه	شبستر
محل زندگی	شبستر و تبریز
ملیت	ایرانی
نژاد	پارسی
استاد	امین‌الدین و بهاءالدین یعقوب تبریزی
شناخته‌شده برای	عارف و شاعر
آثار	گلشن راز ، حق‌الیقین، شاهدنامه
مکتب	تصوف و عرفان

زندگی

سال تولّد او را گوناگون و از جمله ۶۶۷ هجری خورشیدی مطابق با ۱۲۸۸ میلادی دانسته‌اند. محل تولّد این عارف نام‌آور قصبهٔ شبستر در نزدیکی شهر تبریز است.

در اوائل زندگیش، تبریز بروز و غلبهٔ قدرت مغول‌ها را شاهد بود.[1] وی در اواسط زندگی به کرمان رفت و در آنجا ازدواج نمود و حاصل این ازدواج یک پسر بود.[4]

وی به دقایق حکمت عرفان نظری واقف و به فتوحات مکّیه و فصوص الحکم محی الدین ابن العربی احاطه داشت. وی به جستجوی شمس خود پرداخت و به‌طوری که خود در گلشن راز بیان می‌دارد، شیخ و پیرش، امین الدّین بوده‌است: شیخ و استاد من امین الدّین --- داد الحق جواب‌های چنین / من ندیدم دگر استاد چنین --- کآفرین بر روان پاکش باد[3]

آثار

آثار وی را می‌توان به دو دسته منظوم و منثور بخش کرد.گل

آثار منظوم

• [گلشن راز]
• سعادت نامه
• کنز الحقایق

آثار منثور

• حقّ‌الیقین
• مرآةالمحقّقین
• شاهد (یا شاهدنامه)

گلشن راز

مقالهٔ اصلی: گلشن راز

مثنوی گلشن راز مهم‌ترین و مشهورترین اثر منظوم محمود شبستری است که در بردارندهٔ اندیشه‌های عرفانی وی و حدود هزار بیت می‌باشد. با وجود حجم اندکش، این کتاب یکی از یادگارهای پرارزش و بلندنام ادبیات عرفانی کهن فارسی است، که در آن بیان مفاهیم صوفیانه با شور، شوق، و روانی ویژه‌ای همراه گردیده‌است. مطابق شیوهٔ معمول عطار و مولانا، در این‌جا نیز، از حکایات و تمثیلات برای بیان و عرضهٔ مؤثّر معانی عرفانی و حکمی استفاده شده‌است.[5]

شبستری این مثنوی را در پاسخ به پرسش‌های امیر حسینی هروی سروده‌است. در هفدهم ماه شوال سال ۷۱۷ فرستاده‌ای از خراسان مشکلات و مسائل مربوط به فهم و تبیین پاره‌ای از رموز و اشارات عرفانی را در قالب نامه‌ای منظوم در مجلسی با حضور شبستری می‌خواند.[6]

این اثر تا کنون به دفعات چاپ گردیده‌است. یکی از موثق‌ترین نسخه‌های چاپ شده به کوشش دکتر جواد نوربخش می‌باشد که براساس ۸ نسخه خطی و ۲ نسخه چاپی معتبر تصحیح و منتشر گردیده‌است.[3]

این کتاب، تا کنون، به زبان‌های ترکی، آلمانی، فرانسوی، انگلیسی، و نیز اردو ترجمه شده‌است.

شرح‌های بر گلشن راز

عارفانی شروح مفصلی بر «گلشن راز» نگاشته‌اند از آن جمله:[3]فرانسوی

• منظومه غنچه باز در شرح گلشن راز جلال الدین علی میر ابوالفضل عنقا عارف قرن سیزدهم هجری
• شرح کمال الدین حسینی اردبیلی (الهی) معاصر شاه اسماعیل اول
• نسایم گلشن از شاه داعی الی الله
• شرح لاهیجی از محمد بن یحیی لاهیجی
• شرح مظفرالدین علی شیرازی
• شرح منسوب به عبدالرحمن جامی
• شرح ادریس بن حسام الدین بدیعی
• شرح شیخ بابا نعمت‌الله بن محمود نخجوانی
• شرح حاج میرزا ابراهیم شریعتمدار سبزواری
• شرح قاضی میر حسین یزدی
• شرح منظوم اسیری
• شرح حسام الدین علی بدلیسی (پدر ادریس بدلیسی نویسندهٔ کتاب هشت بهشت)
• شرح حسین الهی قمشه ای : انتشارات علمی و فرهنگی (۱۳۷۷)

سعادت نامه

مقالهٔ اصلی

.[1]

سایر آثار

• ترجمه منهاج العابدین (امام محمد غزالی)
• جام جهان‌نما
• رساله احدیّت
• شرح و تفسیر اسماءالله تعالی[3]

منابع

1. مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن راز، تألیف شمس‌الدّین محمّد لاهیجی (۹۱۲ هجری قمری)، با مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّد رضا برزگر خالقی، و عفّت کرباسی، انتشارات روزبه، تهران، بهار ۱۳۷۸
2. حافظ حسین کربلائی (ابن الکربلائی)، روضات الجنان، تصحیح جعفر سلطان القرائی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران ۱۳۴۹ شمسی
3. گلشن راز، شیخ محمود شبستری، به کوشش و مقدمه و حواشی و تعلیقات دکتر جواد نوربخش، چاپ دوم، انتشارات یلدا قلم، تهران ۱۳۸۲ شابک: ۵-۳۶-۵۷۴۵-۹۶۴
4. شیروانی، حاج زین العابدین، ریاض السیاحه، تهران ۱۳۳۹ شمسی صفحه ۹۰–۸۹
5. صفحهٔ پنج، مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن راز
6. صفحهٔ پنج، مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن راز

• لاهیجی، محمد. مفاتیح الاعجازفی شرح گلشن راز با مقدمه کیوان سمیعی. چاپ پنجم انتشارات سعدی ۱۳۷۱

جستارهای وابسته

• قرآن
• مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن راز
• ادبیات عرفانی کهن
• مثنوی گلشن راز
• حافظ
• تجرید (ادبیات)

مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به محمود شبستری در ویکی‌گفتاورد موجود است.

پیوند به بیرون

• محمود شبستری
• شیخ محمود شبستری، کانون ایرانی پژوهشگران فلسفه و حکمت